Taşıma Belgesi; diğer deyişle Konşimento; ihracatçı ile malları belli bir noktadan diğerine taşıyacak olan taşıyıcı arasında yapılan sözleşmedir.
Genellikle standart formatlara sahip olan taşıma belgesi taşıyıcı veya nakliye aracısı tarafından ihracatçıya gerekli detaylar sorularak hazırlanır.
İhracatçıya hangi tür nakliye ile mallarını taşıtmak istediği, malların değeri, ağırlığı, hacmi ve evraklar için gerekli diğer detaylar ve herhangi bir aksaklık durumunda ödemeyi kimin yapacağı gibi hususlarda bilgi istenir.
Taşıma belgesi, nakliye türüne ve nakliyeciden nakliyeciye değişebilir. Nakliyeye konu olan malları taşıyan ile taşıtan arasında yapılan bir taşıma sözleşmesi, malların taşıyan tarafından teslim alındığını gösteren bir makbuz olup, bazı şartlar altında kıymetli evrak niteliğindedir.
Taşıma belgelerinin tümü makbuz özelliğinde olmakla beraber, bu belgelerin bazıları sözleşme veya kıymetli evrak niteliği taşımayabilirler.
Deniz konşimentosu dışında kalan bu taşıma belgeleri, taşınan malın mülkiyetini temsil etmedikleri, sadece malların teslim edildikleri yerden alınıp varış yerinde alıcıya teslim edileceğini gösteren Makbuz niteliğindeki belgelerdir. Bu taşıma belgeleri ciro edilemez ve malların mülkiyeti devir edilemez. Taşıma senetleri ciro edilemediği için taşınan mallar, senette ismi yazılı alıcıya teslim edilir.
1) Havayolu Konşimentosu
(Airwaybill / AWB)
Havayolu şirketlerince düzenlenen ve malları taşınmak üzere teslim alındığını gösteren makbuzdur. Mallar üzerinde tasarruf etme yetkisi vermez. Varışlimanında gümrük işleminin tamamlanmasından sonra mallar belgede ismi yazılı alıcıya teslim edilir. Alıcı yerine alıcının bankası adına da düzenlenebilir. Bu durumda banka varış yerindeki havayolu şirketine vereceği yazılı talimatla malları alıcıya teslim ettirir. AWB, biri alıcıya, biri yükletene, biri de havayolu şirketine ait olmak üzere 3 orjinal ve 9 kopya olarak düzenlenir. Birinci nüsha Havayolu şirketine, ikinci nüsha gönderilene (alıcıya), üçüncü nüsha gönderene verilir.
2) Demiryolu Hamule Senedi
(CIM Rail Consigment Note)
Trenle taşımacılıkta kullanılan taşıma belgesi olup “malların demiryolu ile taşınmasına ilişkin uluslararası anlaşma” (convention internationale concernantle transport des marchandises Par Chemins De Fer) – kısa adı CIM – anlaşmasına tabi olarak düzenlenir. Hamule senedi “nama” düzenlenir. Emre yazılı hamule senetleri düzenlenmez ve ayrıca malların mülkiyetini temsil etmediği için ciro edilemez.
3) Karayolu Taşıma Senedi – CMR
(CMR International Consigment Note / CMR Roar Waybill)
Uluslararası nitelikteki CMR anlaşmasının hükümlerini kabul eden ülkelerce kullanılan bir karayolu taşıma belgesidir ve taşımanın CMR hükümlerine göre yapıldığını gösterir. Bu anlaşmaya göre, malın anlaşmaya dahil ülkeler arasında, uluslararası taşınma sırasında, malın uğrayabileceği zarar-ziyan-kayıp ve gecikmelerde gönderen-taşıyan-alıcı arasında sorumluluk ve yükümlülükleri belirten bir sözleşme yapılır.
CMR anlaşmasına dahil plan ülkeler şunlardır: Avusturya, Almanya, Belçika, Bulgaristan, Cebelitarık, Çekoslavakya, Danimarka, Fransa, Finlandiya, Hollanda, İngiltere, İspanya, İsveç, İtalya, Lüksembourg, Yugoslavya, Kuzey İrlanda, Yunanistan, Portekiz, Norveç, Polonya.
Navlun komisyoncusu veya taşımacılık şirketi tarafından alıcının adına düzenlenir. Malların belirtilen şartlarla taşınmak üzere, iyi durumda teslim alındığını ve taşıma sözleşmesinin yapıldığını gösteren hukuki bir delildir. Ciro edilemez.
4) Nakliyeci Makbuzu
(House Bill of Lading)
Taşıma komisyoncuları tarafından belli bir ücret karşılığında kendi adlarına başkaları hesabına mal taşıyan nakliye firmaları tarafından düzenlenen belgelerdir.
Bu taşıma belgesi taşımayı kendi yapmayan nakliyeci (forwarder) tarafından düzenlenen ciro edilemez nitelikte bir taşıma senedidir. Malı teslim alarak bu belgeyi yükletene veren nakliyeci kendi seçeceği bir taşıma aracı ile malı sevkeder.
5) Tır Karnesi
(Tır Carnet)
Bu belge Uluslararası Nakliyeci Derneği (UND) tarafından yine uluslararası taşımacılık yapan firmalara parayla satılan bir ihracat belgesidir ve Tır Karnesi sözleşmesini kabul eden ülkelerde geçerlidir. Uluslararası taşımacılıkta kullanılacak tırın öncelikle uluslararası taşımacılık alanında çalışan bir firmaya kayıtlı olması ve Uygunluk Belgesi ile C-2 Belgesine de sahip olması gerekmektedir. Bu özellikleri taşıyan ve ihracata uygun olan tırlar, Tır karnesi ile birlikte ihracatçı firmaya gelirler.
6) Posta Makbuzu – Paket Posta Makbuzu
(Parcel Post Receipt)
Alıcısına posta ile gönderilecek mala ait kolinin doğrudan alıcı veya alıcının bankasına sevk edilmek üzere posta idaresince verilmesi karşılığında alınan posta makbuzudur. Posta ile sevkiyatı daha ziyade posta ile gönderilebilecek normal boyutlarda olan ve bedeli peşin gelmiş veya akreditifte bu tür sevkiyata izin verilmiş mallar için yapılabilir. Bir akreditife dayalı olmadığı halde bankalar adına yapılması düşünülen sevkiyatlarda ilgili bankanın izninin alınması gerektiği hatırlanmalıdır.
7) FIATA Tesselüm Belgeleri
FIATA, Uluslararası Taşımacılık Acentaları Birlikleri Federasyonu’na üye olan Taşıma Acentaları tarafından düzenlenen Nakliyeci makbuzlarıdır. FIATA Lisansı bu federasyona üye olan Taşıma Acentalarına verilir. Bu belgeler standart formlar halinde düzenlenmiş olup taşıma sözleşmesi niteliğindedir. Taşımacı tarafından peşinen kabul edilmiş çnemli şartları ve sorumlulukları içeren bu belgeler, varış yerinde, taşımacı Nakliye Acentasının muhabiri veya şubesi tarafından, belgede adı yazılı alıcıya teslim edilirler.
8) DENİZ KONŞİMENTOSU (Bill of Ladings)
Deniz taşımacılığında en önemli olan belge konşimentodur. Bir gemi şirketinin veya onun yetkili acentasının veya yükleme limanında acentası yoksa gemi kaptanının malı yükletene verdiği, malların teslim alındığını ve kararlaştırılan limana kadar taşınacağını gösteren bir belgedir.
Konşimentolar kendi içlerinde teslim şekillerine göre ve yükleme şekillerine göre sınıflandırılırlar.
Teslim Şekillerine Göre Konşimento Türleri
Emre yazılı konşimento – Order of Bill of Lading
Genellikle konşimentolar emre düzenlenir.
- Gönderilenin emrine (ki bu bir banka olabilir)
- Yükletenin emrine
- Sadece emre (to order) düzenlenebilir.
Nama yazılı konşimento – Straight Bill of Lading
Konşimentoya veya diğer taşıma belgelerine gönderilenin adı veya ünvanı yazılmasıdır. Gönderilenin adı veya ünvanının yanına emre kelimesi eklenmez. Nama yazılı taşıma belgeleri ciro yoluyla devredilemez. Mallar sadece ve ancak taşıma belgesinde adı yazılan muhataba teslim edilir.
Hamiline yazılı konşimento – Bearer Bill of Lading
Bu konşimentolarda alıcı kısmına “hamiline” ibaresi yazılarak düzenlenir. Konşimento hamili malların kendisine teslimini talep edebilir.
Bütün orjinal nüshalar bankaya ibraz edilmelidir.
Malların teslimi için orjinal nüshalardan birinin ibrazının yeterli olması bankalar açısından risk doğurur. Bu nedenle bankalarca, kredili işlemlerde konşimentonun tam takım halinde bankaya ibrazı gerekir.
Navlun ödenmiş olmalıdır.
Navlunun ödenmemesi halinde, taşıyıcı, mallar üzerinde hapis hakkına sahip olacaktır. Bu durum, konşimentonun Teminat Olma niteliğinin zayıflaması demektir. Üzerinde “navlun ödenmiştir” ibaresi bankalarca aranır.
Tesellüm Konşimentosu – Received for Shipment B/L
Yükletenin malları taşıyıcıya teslim ettiğini, taşıyıcının malları teslim aldığını fakat hangi tarihte, hangi gemi ve sefer ile taşınacağını bildirmeyen ve ” yüklenmek üzere teslim alınmıştır-tesellüm” kaydı taşıyan konşimentodur. Bu tür konşimentolar bankalarca kabul edilmezler.
Yükleme Konşimentosu – On Board B/L
Mallar gemiye yüklendiğinde taşıyıcısı veya acentası tarafından düzenlenen yükleme konşimentosunda sevk tarihi konşimentonun düzenlendiği tarihtir. Bankalar tarafından da kabul edilerek krediye esas teşkil eden yükleme konşimentosu, malın taşıma vasıtasına yüklendiğini ve taşıma acentasınca kabul edilip sevk yerine götürüleceğini gösteren tam özelliklere sahip taşıma belgesidir.
Özelliklerine Göre Konşimento Türleri
Tek Konşimento – Baştan Başa Konşimento
(Throught Bill of Lading)
İki liman arasındaki denizden taşımanın uzantısında kara yolu ile taşıma da varsa (önce karayolu sonra denizyolu ) ve tanzim edilen konşimento malın bu tür aktarmalı taşımasını kapsıyorsa buna Throught Bill of Lading (tek konşimento) denir
Bu belgede mutlaka deniz yolu taşıması gerektirir. Taşıyıcının sorumluluğu yalnız deniz taşımacılığı sırasında meydana gelecek hasar ve kayıplarla sınırlıdır. Kombine nakliyat konşimentosunda ise taşıyıcının sorumluluğu malı aldığı noktadan başlayıp teslim ettiği noktaya kadar devam eder.
Kombine Nakliyat Konşimentosu – Birleşik Taşıma Konşimentosu
(Combined-Transport Bill of Lading)
Bu belge, birden fazla (multimodal) taşıma aracı ile gerçekleştirilen ve taşıma sürecinde denizyolu bulunmasında şart olmayan bir taşımaya ait konşimentodur. Navlun komisyoncuları veya adına to “combined Transaport Operator” (taşıma acentaları) denen işletmecilerce düzenlenir.
Taşıma acentası veya ilk taşıyıcı malı teslim aldıktan sonra teslim edene kadar tüm zararı tazmin etmekle yükümlüdür. Bu konşimentoda Kıymetli Evraktır. Malların mülkiyetini temsil eder, ciro ve temsil yoluyla devredilebilir.
Konteynır Konşimentosu
(Container Bill of Lading)
Konteynır, içine mal konularak kapatılan ve gümrükçe mühürlenen hafif metalden yapılma, dünya standartlarında belirlenmiş ölçü ve tipleri olan büyük bir kutudur. Taşıma konteynırlarla yapılıyorsa buna uygun matbu formu bulunan konteynır konşimentosu düzenlenir mallara ilişkin bilgiler ” yükletenin bildirimine göre” kaydı ile konşimentoya yazılır ve bu kaydı içeren konşimentolar “clean on board” yani “temiz” konşimento sayılırlar.
Düzgün Hat Konşimentosu
(Liner Bill of Lading)
Tarifeli sefer yapan gemilerle yapılan taşımacılıkta kullanılır. Tarifeli sefer yapan gemilerde kalkış/varış saatleri, uğrayacakları limanlar, yanaşacakları limanlara kadar her ayrıntı belirli ve düzenlidir. Ayrıca genellikle bir antlaşmaya taraf olduklarında bu antlaşmanın ortak hüküm ve kolaylıklarından yararlanırlar. Güvenli taşıma için tercih edilirler. CIF yükleme yapan ihracatçı ve FOB teslim alan ithalatçı tarafından tercih edilir.
Aynı hat üzerinde çalışan gemi şirketleri birlik oluşturarak yükleme, boşaltma, navlun, istif gibi konularda ortak bir ücret belirlerler. Bu işleme “Liner Terms” denir.
Kısa Konşimento
(Short Form / Blank Back Bill of Lading)
Konşimento aynı zamanda bir taşıma sözleşmesidir. Doğal olarak taşıma şirketinin şartlarını içeren bu sözleşmenin tam metni konşimentoların arka yüzünde küçük puntolu harflerle matbu olarak yer alır. Bu sözleşmeler muhtelif uluslararası antlaşmalarla belirlenmiştir. Short form konşimentonun en belirgin özelliği sözleşme metninin belgenin arka yüzünde yer almamasıdır. Arka yüzde yer alması gereken sözleşme metninin kaynağına ön yüzde değinilmekle yetinilmiştir. Bu özelliğinden dolayı bu tür konşimentoya “Blank Back” (arkası boş) konşimento denir.
Tanker Konşimentosu
(Tanker Bill of Lading)
Ham petrol, sıvı yakıt ve kimyevi maddelerin taşınmasında kullanılan tankerler için düzenlenen konşimentolardır.
Dökme/sıvı yükün taşınması nedeniyle, işin gereğine göre özel ibareler ve şartlar taşır.
Ciro Edilemez Konşimento
(Non-Negotiable Bill of Lading)
Bazı durumlarda konşimentolar birkaç el değiştirebilir. Sonuçta konşimento geminin varışında alıcının eline gelmeyebilir. Varış limanında malın teslim işleminin gecikmeli olmaması için bazı denizcilik işletmelerince geliştirilen non-negotiable kullanılır. Bu belge doğrudan malın alıcısı adına düzenlenir. Ciro edilemez. Belgenin temsil ettiği malların alıcıya teslimi sorun yaratmaz.
Navlun Sözleşmesine Dayalı Konşimento
(Charter Party Bill of Lading)
Yükleten, geminin tümünü veya bir bölümünü bir sefer için kiraladığında gemi şirketi ile Charter Party sözleşmesi yapar. Taşımanın ayrıntıları ve şarta bağlanan bazı riskler bu özel sözleşmeye tabidir.
Bu durumda düzenlenen konşimentoya ” subject to charter party” kaydı konulur. Sözleşme belirli bir süre için yapılırsa buna ” Time Charter”, belirli bir sefer için yapılıyorsa da buna ” Trip Charter” sözleşmeleri denir.
Kaptan Makbuzu
(Mate’s Receipt)
Gemiye yüklenen mallara ait bir makbuzdan ibarettir. Malları temsil etmediği için mallar üzerinde tasarruf yetkisi vermez. Konşimento tanzimine kadar geçici bir belgedir. Yükleten bu belgeyi gemi acentasına ibraz ederek konşimento ile değiştirir. Aktarmasız taşımalarda aynı gruba dahil şirketler arasındaki alım-satım işlerinde konşimento yerine kullanılabilir.